Opis hasła bieżącej edycji

 W roku szkolnym 2019/2020 odbędzie się XXXIII Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej. Hasło przewodnie bieżącej edycji brzmi „Gospodarka i społeczeństwo w erze czwartej rewolucji przemysłowej”. XXXIII Olimpiada objęta została honorowym patronatem Prezesa Narodowego Banku Polskiego prof. dr hab. Adama Glapińskiego.

Hasło przewodnie poprzedniej edycji, czyli XXXII Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej brzmiało „Gospodarka światowa – wolny handel czy protekcjonizm?”. Udział w Olimpiadzie stanowił znakomitą okazję do utrwalenia i pogłębienia wiedzy na temat funkcjonowania gospodarki światowej. Doświadczenie to było niezwykle cenne, gdyż miało miejsce w trakcie toczącego się sporu o kształt funkcjonowania globalnego handlu. Szczególnie są w niego zaangażowane dwie największe gospodarki na świecie: USA oraz Chińska Republika Ludowa. Skalę powstałych w ostatnich latach napięć zaczęto określać już mianem wojny handlowej, a Sekretarz Generalny OECD, José Ángel Gurría stwierdził, że wojna ta obniżyła znacząco globalny wzrost gospodarczy.

Decyzją Komitetu Głównego Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej hasłem przewodnim XXXIII edycji jest „Gospodarka i społeczeństwo w erze czwartej rewolucji przemysłowej”. Z pewnością temat ten jest równie aktualny i intrygujący. Zmiany zachodzące w ostatnich latach w zakresie digitalizacji gospodarki niosą za sobą olbrzymie i długofalowe konsekwencje. Problematyka ta powinna być szczególnie bliska uczestnikom Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej. Wynika to z faktu, że to właśnie młodzi adepci ekonomii, ale przecież nie tylko oni, w przyszłości wchodząc na rynek pracy, a może nawet jeszcze w trakcie studiów, odczują w pełni konsekwencje czwartej rewolucji przemysłowej.

Termin „Przemysł 4.0”, czyli skrócone pojęcie czwartej rewolucji przemysłowej, po raz pierwszy pojawił się w debacie publicznej w 2011 r. Taki tytuł nadano narodowej strategicznej inicjatywie rządu Republiki Federalnej Niemiec. Jej cele określono jako rozwijanie cyfryzacji przemysłu poprzez zwiększenie digitalizacji oraz wzajemnych powiązań między produktami, łańcuchami dostaw oraz modelami biznesowymi. Znaczenie zmian opisanych we wspomnianej inicjatywnie, a także szerzej w federalnej „Strategii na rzecz Wysokich Technologii 2020”, najtrafniej oddaje stanowisko wieloletniej kanclerz Angeli Merkel w tej kwestii. Podkreślała ona, że Niemcy muszą szybko dokonać fuzji rzeczywistości online ze światem produkcji przemysłowej. Aby jednak lepiej zrozumieć istotę czwartej rewolucji przemysłowej oraz skutecznie prognozować ewentualne jej konsekwencje warto sięgnąć do kart historii gospodarczej świata i zapoznać się z jej trzema wielkimi poprzedniczkami. Choć, należy tu wspomnieć, że niektórzy autorzy (m.in. Bloem i inni [2014, s. 11-13]) twierdzą, że bardziej trafne jest myślenie o jednej rewolucji przemysłowej, która wystąpiła w czterech etapach i trwa nadal.

Rewolucja przemysłowa (pierwsza) rozpoczęła się pod koniec XVIII wieku* w Anglii i trwała do II połowy XIX w., stopniowo obejmując m.in. Stany Zjednoczone oraz Francję. W okresie tym do procesu produkcyjnego wprowadzono maszyny napędzane parą i wodą. W szczególności w Anglii wystąpił olbrzymi wzrost liczby zakładów ceramicznych, przędzalni, odlewni oraz stalowni. Jednakże za sektor flagowy pierwszej rewolucji przemysłowej trzeba uznać branżę tekstylną. Zmianom tym towarzyszyły istotne przemiany w strukturze zatrudnienia ówczesnej Anglii. Ich skalę najlepiej oddaje informacja, że przed rewolucją odsetek ludności pracującej w rolnictwie wynosił od 70 do 80% podczas, gdy w 1861 r. wskaźnik ten spadł do tylko 21%. Pomimo tak znaczącego wzrostu produktywności przemysłu oraz liczby osób w nim zatrudnionych niektórzy badacze, m.in. G. Clark [2007, s. 213], twierdzą, że „w rewolucji przemysłowej nie było nic z istoty przemysłowego”. Zwracają oni uwagę, że równie silny wzrost produktywności miał miejsce w rolnictwie. Dodatkowo, to właśnie bez niego nie byłby możliwy współczesny wzrost gospodarczy. Warto wspomnieć, że termin „rewolucja” również nie zawsze w literaturze przedmiotu jest uważny jako trafny. Jego zwolennicy twierdzą jednak, że uzasadnia go sytuacja, w której nagle wydajność zaczęła rosnąć znacznie szybciej niż wcześniej przez bardzo długi okres historii.

Druga rewolucja przemysłowa „napędzana” była energią elektryczną, która pozwoliła odejść od mniej efektywnych maszyn parowych. Jak zauważa M. OlenderSkorek [2017, s. 40], druga rewolucja przemysłowa była osiągnięciem pewnego progowego poziomu akumulacji kapitału fizycznego. Datuje się ją na przełom wieku XIX i XX i związana jest z rozpoczęciem produkcji masowej. Z tym etapem rewolucji przemysłowej nieodzownie łączone są nazwiska takie jak H. Ford oraz F. Taylor. Wśród licznych wynalazków, które pojawiły się w tym okresie wymienić można m.in. lampę naftową oraz samochód.

Z kolei, trzeci etap rewolucji przemysłowej** (3.0) przyniósł automatyzację procesów produkcyjnych, rozwój: środków telekomunikacji, elektroniki, systemów informatycznych i komputerów. Rozpoczął się on w II połowie XX wieku, a często za datę początkową podaje się 1969 r., kiedy to wprowadzono programowany sterownik logiczny Modicon 084. Wydarzenie to otworzyło okres automatyki przemysłowej. W raporcie przygotowanym przez i-Scoop (belgijskie przedsiębiorstwo zajmujące się m.in. cyfryzacją biznesu) autorzy zawarli tezę, że w ramach trzeciej rewolucji przemysłowej nastąpiła ewolucja wszystkiego, co miało wcześniej charakter wyłącznie realny do płaszczyzny wirtualnej (np. e-sklepy, e-bankowość).

Dotychczasowe efekty rewolucji przemysłowej w sposób dobitny oddaje stwierdzenie G. Clarka z książki Pożegnanie z jałmużną. Krótka historia gospodarcza świata. Autor napisał w niej, że „zakończyła ona długi pobyt człowieka w świecie maltuzjańskim. Ostatecznie pękło żelazne ogniwo łączące populację z poziomem życia, które powodowało, że wszelki wzrost liczby ludności natychmiast prowadził do spadku zarobków” [Clark 2007, s. 213]. Uwidacznia się to we wzroście realnego dochodu per capita, który od 1800 r. do pierwszej dekady XXI wieku w Anglii wzrósł niemal dziesięciokrotnie [Clark 2007, s. 214]. Dodać jednak trzeba, że procesom zmian zachodzących w ramach rewolucji przemysłowej towarzyszyły niejednokrotnie silne napięcia społeczne. Szczególnym ich przejawem był luddyzm, czyli ruch robotników i rzemieślników angielskich z początków rewolucji przemysłowej mający na celu niszczenie maszyn. Jego ofiarami byli również wynalazcy z tamtego okresu.

Przechodząc do idei czwartej rewolucji przemysłowej, należy przytoczyć jej istotną cechę opisaną przez K. Schwaba w książce Czwarta rewolucja przemysłowa. W opinii założyciela światowego forum ekonomicznego w Davos „czwarta rewolucja przemysłowa kreuje świat, w którym wirtualne i fizyczne systemy produkcji współpracują ze sobą globalnie w sposób elastyczny” [Schwab 2018, s. 24]. Należy dodać, że niektórzy badacze stoją na stanowisku, że obecne zmiany w przemyśle, a szerzej w gospodarce i społeczeństwie, są jedynie rozwinięciem przeobrażeń i innowacji zapoczątkowanych w II połowie ubiegłego stulecia. Takiej interpretacji wyraźnie sprzeciwił się K. Schwab. Podkreśla on, że choć wspólnym mianownikiem dla trzeciej i czwartej rewolucji przemysłowej jest postęp w dziedzinie IT, to jednak istnieją trzy powody, dla których obecne przemiany zasługują na miano 4.0. Po pierwsze, należy zwrócić uwagę na szybkość dokonujących się przemian. Założyciel światowego forum ekonomicznego stwierdza, że w historii gospodarczej świata nie było równie dynamicznych zmian w sposobie gospodarowania. Po drugie, zakres jaki one obejmują ma również wyjątkowy charakter. Dotyka on bowiem najróżniejszych sfer życia społecznego i gospodarczego człowieka, nie omija żadnej branży przemysłu oraz żadnego państwa. Po trzecie, zachodzący proces transformacji ma charakter systemowy. Co więcej, W. Cellary [2019] zauważa, że Przemysł 4.0 odróżnia od poprzednich etapów rewolucji przemysłowej planowana autonomia decyzyjna systemów cyber-fizycznych, powstałych dzięki konwergencji świata realnego ze światem cyfrowym.

Spór o zasadność wyodrębnienia czwartej rewolucji przemysłowej wydaje się jednak jałowy, gdyż w społecznej świadomości wpisało się już na trwałe pojęcie Przemysłu 4.0. W dużej mierze przyczyniło się do tego światowe forum ekonomiczne w Davos, które w 2016 r. było jej poświęcone. Tak więc, czwarta rewolucja przemysłowa u swoich podstaw ma masowy obieg danych cyfrowych. Szczególnymi wyróżnikami tego etapu przemian gospodarki, a także społeczeństwa, od których warto rozpocząć dyskusję na temat gospodarki 4.0 są m.in.:

• internet rzeczy (ang. Internet of Things, IoT),
• gigadane (ang. Big Data),
• sztuczna inteligencja (ang. artificial intelligence, AI).

O ile trzecia odsłona rewolucji przemysłowej opierała się w znacznej mierze na rozwoju Internetu, o tyle obecna to jego rozszerzenie do tzw. internetu rzeczy (Internet of Things). Internet ludzi jest rozpowszechniony i doskonale znany – jego przykłady to komunikatory, poczta elektroniczna oraz e-dydaktyka. Jego zadaniem jest łączenie ludzi między sobą. Jest on związany z terminem Web 2.0. Z kolei, zgodnie z definicją przedstawioną przez W. Cellarego „internet rzeczy jest to system rozproszonych, wzajemnie powiązanych, cyfrowych identyfikatorów, komunikatorów, sensorów i aktuatorów wbudowanych w rzeczy lub noszonych przez ludzi i zwierzęta, mogących się zidentyfikować i przesyłać dane przez sieć telekomunikacyjną bez potrzeby interakcji człowiek-człowiek lub człowiek-komputer” [Cellary 2019]. Skalę rozprzestrzeniania się tego fenomenu najlepiej oddaje opinia S. Dasia – z Robert Bosch GmbH – wyrażona w artykule „The Internet of Things and the Future of Manufacturing” na łamach McKinsey Quarterly [Löffler i Tschiesner 2013]. Stwierdził on, że w przyszłości każda rzecz będzie połączona z każdą. W literaturze można spotkać jeszcze szerszy docelowy zakres przedmiotowy internetu. Przykładem jest tu odwoływanie się do koncepcji internetu usług (Internet of Services). Co więcej, coraz częściej w opracowaniach dotyczących czwartej rewolucji przemysłowej pojawia się termin internet wszechrzeczy (Internet of Everything). Oczywiście, rozpowszechnianie się tej technologii oznacza wzrost jej znaczenia w globalnej gospodarce. Zgodnie z prognozami IDC (International Data Corporation), wartość światowego rynku internetu rzeczy w 2019 r. osiągnie 745 mld USD, będzie to stanowić wzrost o 15,4% w stosunku do roku ubiegłego, gdy wyniosła ona 646 mld USD. Co więcej, wspomniana instytucja prognozuje, że w 2022 r. wartość ta przekroczy 1 bln USD [Torchia i Shirer 2019].

Kluczowy dla czwartej rewolucji przemysłowej jest obieg gigadanych (big data), który ze względu na swoje rozmiary wymusi na przedsiębiorstwach wykorzystywanie chmur do ich gromadzenia i przetwarzania. Co więcej, czwarta rewolucja dzięki nowej technologii telekomunikacji bezprzewodowej 5G znacząco usprawni ich obieg. Natomiast różne techniki sztucznej inteligencji (artificial intelligence, AI) zapewnią ich przetwarzanie. Szczególnie istotne będą tutaj uczenie maszynowe oraz sieci neuronowe. Należy zauważyć, że sama idea sztucznej inteligencji powstała blisko pół wieku temu, jednak dopiero w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił znaczący wzrost mocy obliczeniowej procesów, który pozwolił efektywnie analizować dane.

Uczenie maszynowe jest jednym z głównych filarów czwartej rewolucji przemysłowej. Znaczenie innowacji wykorzystującej potencjał danych zostało zauważone przez Komisję Europejską. W komunikacie zatytułowanym „W kierunku wspólnej europejskiej przestrzeni danych” wskazuje ona, że są one „główną siłą napędową wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy i mogą znacznie zwiększyć konkurencyjność Europy na rynku światowym” [Komisja Europejska 2018, s. 1]. Również w polskich dokumentach rządowych podkreśla się rangę sztucznej inteligencji w kreowaniu wzrostu gospodarczego. W raporcie „Założenia do strategii AI w Polsce. Plan działań Ministerstwa Cyfryzacji” wskazano, że wdrożenie sztucznej inteligencji w kluczowych obszarach gospodarki pozwoli na zwiększenie dynamiki wzrostu PKB o dodatkowe 1,5-2,5% rocznie [Ministerstwo Cyfryzacji 2018, s.15]. Co istotne, jego autorzy zwracają uwagę na konieczność uniknięcia przez Polskę odpowiednika „pułapki średniego rozwoju”, czyli sytuacji, w której polskie przedsiębiorstwa „będą jedynie wykonawcami na potrzeby globalnej gospodarki, a nie animatorami rozwoju kreującymi nowe trendy i ukierunkowującymi do Polski strumień wartości” [Ministerstwo Cyfryzacji 2018, s. 9].

Opisane we wcześniejszym fragmencie ogromne przemiany technologiczne niosą istotne zmiany dla gospodarki i społeczeństwa. K. Schwab [2016] wskazuje, że możemy je rozpatrywać w trzech głównych płaszczyznach, tj. wpływu na sposób prowadzenia biznesu, na państwo i na ludzi. Ze względu na ograniczony objętościowo zakres niniejszego opracowania konsekwencje Przemysłu 4.0 zostaną przedstawione jedynie skrótowo.

Czwarta rewolucja przemysłowa dla biznesu to w skrócie inteligentne procesy produkcyjne. Zastosowanie nowych rozwiązań pozwoli na produkcję bardziej elastyczną, zindywidualizowaną, a jednocześnie wydajniejszą. K. Schwab [2016] twierdzi, że ograniczeniu ulegną koszty związane z transportem, komunikacją oraz wymianą gospodarczą. Z pewnością zmianie ulegną wytwarzane wcześniej produkty i usługi zarówno w zakresie ich jakości, szybkości dostawy oraz ich ceny. Należy zauważyć, że w przypadku państw będących liderami digitalizacji gospodarki, skalę zachodzących zmian zauważają sami przedsiębiorcy. Zgodnie z danymi niemieckiego Ministerstwa Gospodarki i Energii aż 83% przedsiębiorstw przewiduje, że ich łańcuch wartości ulegnie w wysokim stopniu digitalizacji do 2020 r. [Bundesministerium für Wirtschaft und Energie 2019a].

Jak zauważa M. Olender-Skorek [2017, s. 46], technologie czwartej rewolucji przemysłowej to jednak także nowe modele rynkowe i nowe modele konsumpcji. Szczególnie wyróżnia się tutaj koncepcja gospodarki współdzielenia (sharing economy). Zgodnie z definicją przedstawioną przez J.W. Pietrewicza i R. Sobieckiego [2016, s. 12] jest ona nową (w aspekcie technologicznym) „formą prowadzenia działalności gospodarczej za pośrednictwem platform internetowych (modelem rynku, na którym obowiązuje specyficzny system wymiany), opartą na odpłatnym lub nieodpłatnym korzystaniu z dostępnych i niezagospodarowanych zasobów i czynników produkcji, stanowiących własność innych podmiotów (przede wszystkim gospodarstw domowych)”. Gospodarka współdzielenia to nowy trend konsumpcyjny, który koncentruje się na funkcjonalności danych produktów, a nie ich posiadaniu. Jego zwolennicy podkreślają, że będzie on skutkował wypieraniem nadmiernego konsumpcjonizmu. Wpisuje się on w postawę proekologiczną i zgodną z ideą zrównoważonego rozwoju.

Zachodzące zmiany będą również prowadzić do powstawania nowych potrzeb zgłaszanych przez podmioty gospodarcze. Przykładem jest zwiększenie zapotrzebowania na usługę zabezpieczenia przed atakami hakerskimi maszyn podłączonych do internetu rzeczy. Obecnie 70% takich urządzeń jest podatnych na tego typu działania. W przyszłości będzie to skutkowało znaczącym wzrostem wydatków na bezpieczeństwo cyfrowe w skali światowej. W swoim raporcie firma Gartner szacuje, że wartość globalnych wydatków na ochronę internetu rzeczy wyniesie w 2021 r. około 3,1 mld USD [Gartner 2018]. Warto wspomnieć, że niektóre państwa, np. Malezja, upatrują w tej rosnącej gałęzi gospodarki szansy na swój rozwój.

Zmiany technologiczne i postępująca cyfryzacja gospodarki skutkują także innowacjami w świecie finansów. Świadczy o tym liczba terminów, które pojawiły się (lub nabrały większego znaczenia) w ostatnich latach, np.: kryptowaluty i szerzej kryptoaktywa, technologia łańcucha bloków, fintechy, ICO (initial coin offering), handel algorytmiczny i wysokich częstotliwości (High Frequency Trading, HFT) itd. Niewątpliwy jest wkład technologii informacyjnych w sposób funkcjonowania współczesnych rynków kapitałowych. Potencjał wynikający z innowacyjnych rozwiązań informatycznych próbuje również wykorzystywać Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Przykładem jest tu wdrożenie nowego systemu transakcyjnego UTP (Universal Trading Platform). Warto wspomnieć, że w IV kw. 2018 r. udział handlu algorytmicznego w obrotach akcjami na warszawskiej giełdzie przekroczył 10% [Kosiński 2019].

W książce „Shaping The Future of the Fourth Industrial Revoultion” K. Schwab i N. Davis [2018, s. 7] stawiają tezę, że obecnie czwarta rewolucja przemysłowa znajduje się dopiero w swojej początkowej fazie i ważne jest, aby nie stracić szans, które stwarza. Powstaje więc bardzo ważne pytanie, o to jaka powinna być rola państwa w otoczeniu 4.0, aby w pełni wykorzystać potencjał cyfryzacji gospodarki. W jaki sposób będzie ono realizować swoje funkcje w świecie gigadanych i sztucznej inteligencji i jakie będą przyszłe rozwiązania legislacyjne regulujące funkcjonowanie nowej gospodarki?

Obecnie aktualnym tematem związanym z realizacją funkcji państwa w świecie 4.0 jest problem wsparcia gospodarki przez sektor publiczny w przechodzeniu procesu cyfryzacji. Kwestia ta jest niezwykle istotna, gdyż jak zauważył, podczas spotkania z laureatami XXXII OWE w czerwcu 2019 r., Sekretarz Stanu w Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii Marcin Ociepa kraje, którym nie uda się przekształcić swoich gospodarek w duchu czwartej rewolucji przemysłowej odpadną z wyścigu rozwojowego i nie będą mogły wrócić na prawidłową ścieżkę wzrostu przez bardzo długi czas. Dlatego też, niektóre kraje starają się wspierać inicjatywy związane z czwartą rewolucją. Dowodem tego jest nie tylko przytoczona wcześniej inicjatywa rządu Federalnej Republiki Niemiec – Przemysł 4.0, ale także narodowe programy w państwach takich, jak m.in.: Francja, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwecja, Wielka Brytania oraz Czechy. Jak zauważają autorzy raportu Najważniejsze doświadczenia związane z wdrażaniem narodowych inicjatyw promujących przemysł 4.0 w Europie (Key lessons from national industry 4.0 policy initiatives in Europe) wsparcie to ma w większości przypadków także charakter finansowy [Komisja Europejska 2017, s. 6]. Dotyczy ono różnych kwestii, np. w sztandarowym programie Przemysł 4.0 rząd niemiecki finansuje badania w zakresie systemów IT oraz internetu rzeczy.

W Polsce silne odwołanie do kwestii cyfryzacji gospodarki znajduje się w kluczowym dla kształtowania polityki gospodarczej dokumencie – „Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)”. W strategii tej ujęty został projekt Polska Platforma Przemysłu 4.0, wynikiem realizacji którego jest przyjęcie na początku 2019 r. ustawy o Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości (Dz.U. 2019 poz. 229). Celem powołania Fundacji jest wpieranie transformacji cyfrowej polskich przedsiębiorców „w zakresie procesów, produktów i modeli biznesowych, wykorzystujących najnowsze osiągnięcia z dziedziny automatyzacji, sztucznej inteligencji, technologii teleinformatycznej oraz komunikacji pomiędzy maszynami oraz człowiekiem a maszynami z uwzględnieniem odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa tych rozwiązań” (Dz.U. 2019 poz. 229). Co więcej, problem cyfryzacji gospodarki znalazł się wśród obszarów wpływających na osiągnięcie celów Strategii. W dokumencie tym wymieniono projekty strategiczne mające zapewnić prawidłowy przebieg przechodzenia gospodarki do etapu cyfrowego, są to: Narodowy Plan Szerokopasmowy, Zintegrowany System Zarządzania Bieżącego Bezpieczeństwem Cyberprzestrzeni RP, Kompetencje w społeczeństwie informacyjnym, Otwarte Dane Publiczne oraz Ogólnopolska Sieć Edukacyjna. Należy również tutaj wspomnieć o ważnym dla procesów cyfryzacji Programie Inteligentnego Rozwoju współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Niestety obecnie Polska znajduje się na 25 pozycji (na 28 państw) wśród państw członkowskich Unii Europejskiej według indeksu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI).

Czwarta rewolucja przemysłowa może nieść również ze sobą negatywne konsekwencje dla występujących w gospodarce nierówności. Na problem ten zwracają uwagę E. Brynjolfsson i A. McAfee. Twierdzą oni, że technologia kreuje wygranych i przegranych. W ich opinii zwiększyć może ona nierówności dochodowe istniejące w trzech płaszczyznach, pomiędzy: nisko a wysoko wykwalifikowanymi pracownikami, kapitałem a pracą oraz jednostkami a resztą społeczeństwa [Capgemini Consulting 2013, s. 3]. W tym kontekście pojawia się też kwestia wpływu Przemysłu 4.0 na rynek pracy. Z tematem tym zmagali się już uczestnicy XXXI OWE. Z jednej strony mamy tu stanowisko, zgodnie z którym postępująca automatyzacja skutkuje spadkiem udziału pracy w dochodzie narodowym oraz wzrostem bezrobocia [zob. Ford 2016]. Z drugiej strony, niektórzy analitycy twierdzą, że zachodzące zmiany będą kreować nowe miejsca pracy, choć w innych obszarach niż wcześniej. Na przykład, w już przywołanej polskiej strategii AI czytamy, że choć sztuczna inteligencja zlikwiduje część miejsc pracy, to jednocześnie jednak „na każde zlikwidowane milion stanowisk, stworzy około 1,3 miliona nowych miejsc pracy” [Ministerstwo Cyfryzacji 2018, s. 15]. Co więcej, niemieckie Ministerstwo Gospodarki i Energii zauważa, że Przemysł 4.0 nie oznacza, że fabryki opustoszeją. Zmieni się jednak znacząco charakter wykonywanej pracy. Pracownicy będą musieli być bardziej zaangażowani w proces. Z perspektywy państw rozwiniętych czwarta rewolucja może być szansą do przywrócenia w ich gospodarkach utraconych miejsc pracy w przemyśle. Tym samym stanowić ona będzie wyzwanie dla krajów rozwijających się i budujących swoją przewagę konkurencyjną na niskich kosztach pracy. Jak stwierdza niemieckie ministerstwo: „samo niskie wynagrodzenie nie będzie już argumentem za decyzją o lokalizacji przemysłowej” [Bundesministerium für Wirtschaft und Energie 2019b].

Tak jak co roku, część pisemna Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej będzie skoncentrowana wokół problematyki wskazanej w jej haśle przewodnim. Powyżej, ze względu na obszerny zakres tematyki Olimpiady, przedstawiono jedynie zarys problematyki pytań o charakterze ogólnym tej części zawodów. Natomiast pytania testowe obejmować będą całą problematykę zawartą w programie Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej.
Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej ma charakter trzystopniowy. Dla zawodów I i II stopnia (szkolnych i okręgowych) przewidziana jest forma pisemna. Natomiast zawody III stopnia (centralne) przeprowadzone zostaną zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej.

Zawody I stopnia (szkolne) zorganizowane zostaną w szkołach na terenie całego kraju 6 listopada 2019 r. Kolejny etap zawodów – II stopnia (okręgowy) – odbędzie się 10 stycznia 2020 r. w 17 Komitetach Okręgowych powołanych przy oddziałach Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w największych miastach Polski. Zawody III stopnia (centralne) odbędą się 7 i 8 kwietnia 2020 r. w Serocku koło Warszawy.

* W literaturze za datę początkową rewolucji przemysłowej przyjmuje się również 1784 r. Angielski wynalazca H. Cort opatentował wówczas dwa procesy związane z usprawnieniem produkcji żelaza.

** Należy zauważyć, że niektórzy autorzy za początek trzeciej rewolucji przemysłowej uznają zmiany dokonujące się w technologii informacyjnej i przemyśle związanym z odnawialnymi źródłami energii.

Bibliografia:

1. Bloem J., van Doorn M., Duivestein S., Excoffier D., Maas R., van Ommeren E. [2014], Fourth Industrial Revolution, “VINT Research Report”, część 3/4, [dostęp: 1 czerwca 2019].
2. Bundesministerium für Wirtschaft und Energie [2019a], Digitale Transformation in der Industrie, < https://www.bmwi.de/Redaktion/DE/Dossier/industrie-40.html>; [dostęp: 1 czerwca 2019]. Bundesministerium für Wirtschaft und Energie [2019b], Wie verändert sich unsere Arbeit durch Industrie 4.0?, [dostęp: 1 czerwca 2019].
   Capgemini Consulting [2013], The Second Machine Age: An Industrial Revolution Powered by Digital Technologies. An Interview with Erik Brynjolfsson and Andrew McAfee, [dostęp: 1 czerwca 2019].
3. Cellary W. [2019], Przemysł 4.0 i Gospodarka 4.0, „Biuletyn PTE” nr 3 (86), sierpień 2019.
4. Clark G. [2007], Pożegnanie z jałmużną. Krótka historia gospodarcza świata, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
5. Ford M. [2016], Świt robotów. Czy sztuczna inteligencja pozbawi nas pracy? CDP.pl, Warszawa.
6. Gartner [2018], Gartner Says Worldwide IoT Security Spending Will Reach $1,5 billion in 2018, , [dostęp: 1 czerwca 2019].
7. Komisja Europejska [2017], Key lessons from national industry 4.0 policy initiatives in Europe, “Digital Transformation Monitor”, maj 2017, < https://ec.europa.eu/growth/tools- -databases/dem/monitor/sites/default/files/DTM_Policy%20initiative%20comparison%20v1.pdf>, [dostęp: 1 czerwca 2019].
8. Komisja Europejska [2018], Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, COM (2018) 232 final, Bruksela, , [dostęp: 1 czerwca 2019].
9. 10. Kosiński K. [2019], Spekulanci kontrolują 10 proc. handlu na GPW, „Puls Biznusu”, , [dostęp: 1 czerwca 2019].
10. Löffler M., Tschiesner A. [2013], The Internet of Things and the future of manufacturing,”McKinsey Quarterly”, June 2013, , [dostęp: 1 czerwca 2019].
11. Ministerstwo Cyfryzacji [2018], Założenia do strategii AI w Polsce. Plan działań Ministerstwa Cyfryzacji, Warszawa 9 listopada, , [dostęp: 1 czerwca 2019].
12. Olender-Skorek M. [2017], Czwarta rewolucja przemysłowa a wybrane aspekty teorii ekonomii, „Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy”, nr 51 (3/2017).
13. Pietrewicz J.W., Sobiecki R. [2016], Przedsiębiorczość sharing economy, w: Poniatowska-Jaksch M., Sobiecki R. (red.), Sharing economy (gospodarka współdzielenia), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
14. Schwab K. [2016], The Fourth Industrial Revolution: what it means, how to respond, World Economic Forum, < https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-fourth-industrial-revolutionwhat-it-means-and-how-to-respond/>, [dostęp: 1 czerwca 2019].
15. Schwab K., Davis N. [2018], Shaping the Future of the Fourth Industrial Revolution, The Crown Publishing Group, Nowy Jork.
16. Torchia M., Shirer M. [2019], IDC Forecasts Worldwide Spending on the Internet of Things to Reach $745 Billion in 2019, Led by the Manufacturing, Consumer, Transportation, and Utilities Sectors.
17. Ustawa z dnia 17 stycznia 2019 r. o Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości, Dz.U. 2019 poz. 229.